آموزش بازرسی جوش

چگونه می توان از ایمنی یک پل فولادی، استحکام یک اسکلت ساختمانی یا مقاومت یک مخزن تحت فشار مطمئن بود؟ پاسخ این سوال بیش از هرچیز به کیفیت نقاط اتصال، یعنی جوش ها، بستگی دارد. جوشکاری روش اصلی اتصال قطعات در این سازه ها است و هرگونه ضعف یا عیب در جوش به حوادثی پرهزینه و خطرناک منجر می شود.

برای آنکه یک جوشکار بتواند با اطمینان از این بازرسی های فنی عبور کند، کسب مهارت اصولی اهمیت بالایی دارد و شرکت در دوره های جامع آموزش بازرسی جوش آموزشگاه فن آموزان، می تواند در این زمینه بسیار کارساز باشد.

بازرسی جوش چیست و به چه کسی بازرس جوش می گویند؟

بازرسی جوشکاری برای کنترل کیفیت است که در آن، اتصالات جوش شده بر اساس استانداردها و مشخصات فنی بررسی می شوند. این بازرسی فقط به ظاهر نهایی جوش محدود نمی شود، بلکه شامل تمام مراحل کار، از آماده سازی قطعات و بررسی مهارت جوشکار گرفته تا نظارت بر شرایط جوشکاری و انجام آزمایش های تخصصی پس از پایان کار است.

شناسایی هرگونه نقص یا ایراد در محل اتصال، هدف اصلی از بازرسی جوش است تا اطمینان حاصل شود که سازه نهایی از نظر ایمنی، دوام و عملکرد، در وضعیت قابل قبولی قرار دارد.

بازرس جوش فردی آموزش دیده و متخصص است که مسئولیت اجرای این ارزیابی ها را بر عهده دارد. او باید با روش های مختلف جوش، خواص فلزات، استانداردهای فنی و شیوه های آزمون آشنا باشد.

بازرس با دقت تمام، محل های جوش را بررسی می کند، ایرادات را تشخیص می دهد، گزارش فنی تهیه می نماید و در صورت لزوم، بر روند اصلاح و تعمیر نظارت دارد. به طور کلی میتوان گفت، بازرس جوش نقش مهمی در تضمین کیفیت و ایمنی سازه های فلزی ایفا می کند.

مراحل اصلی بازرسی جوش

مراحل بازرسی جوش در سه بخش اصلی انجام می شود: قبل از جوشکاری، حین جوشکاری و پس از جوشکاری. هر مرحله نقش مهمی در تضمین کیفیت نهایی اتصال دارد و نادیده گرفتن هر کدام، باعث ایجاد عیوب و کاهش ایمنی سازه می شود.

بازرسی قبل از جوشکاری

هدف اصلی این است که همه چیز برای شروع عملیات جوش آماده باشد. در این بخش، بازرس مطمئن می شود که سطوح اتصال کاملاً تمیز هستند و هیچ گونه آلودگی، زنگ زدگی یا روغنی وجود ندارد.

همچنین، مواد مصرفی مثل الکترود یا سیم جوش باید با مشخصات فنی پروژه هم خوانی داشته باشند. تجهیزات مورد استفاده باید سالم، ایمن و قابل اعتماد باشند و شرایط محیطی مانند دما و رطوبت نیز در محدوده مجاز قرار داشته باشند. در این مرحله، همچنین صحت عملکرد ابزارهایی مثل فیکسچرها یا جیگ ها بررسی می شود تا قطعات در موقعیت صحیح قرار بگیرند. این مرحله، پایه گذار کیفیت جوش و پیش نیاز موفقیت در ادامه کار است.

بازرسی حین جوشکاری

در این مرحله، بازرس به صورت پیوسته، روند جوشکاری را زیر نظر دارد تا همه پارامترها مطابق با دستورالعمل ها پیش بروند. مثلاً اطمینان حاصل می کند که الکترودها یا سیم های جوش به درستی استفاده می شوند و در شرایط خوبی هستند.

اگر پروژه نیاز به پیش گرمایش داشته باشد، دمای آن باید دقیق کنترل شود. همچنین، جریان و ولتاژ قوس الکتریکی باید در محدوده مشخص باشد، چون هرگونه تغییر در این موارد می تواند کیفیت جوش را پایین بیاورد. در جوش های چند پاس، دمای بین هر لایه جوش نیز باید تحت کنترل باشد. کیفیت قوس جوش، صدای تولید شده و پاشش فلز هم در همین مرحله بررسی می شوند. این بازرسی ها به بازرس کمک می کنند تا در صورت بروز مشکل، سریعاً دخالت کرده و از تکرار یا گسترش آن جلوگیری کند.

بازرسی بعد از جوشکاری

در بازرسی بعد از جوش، ظاهر جوش به صورت چشمی بررسی می شود تا عیوبی مثل ترک، حفره یا بریدگی مشخص شوند. اندازه جوش هم از نظر طول، عرض و ارتفاع با مشخصات پروژه تطبیق داده می شود. اگر پروژه حساس باشد، آزمایش های غیرمخرب (NDT) مانند مایع نافذ، ذرات مغناطیسی، رادیوگرافی یا تست التراسونیک برای شناسایی عیوب سطحی یا داخلی به کار می روند.

همچنین، بررسی مدارک و مستندات فنی جوش یکی دیگر از وظایف بازرس در این مرحله است که شامل گزارش های تست، عکس ها و فرم های ثبت شده می شود. در بعضی پروژه ها، انجام تست های مکانیکی مثل تست کشش، ضربه یا خمش نیز الزامی است تا استحکام و دوام اتصال بررسی شود.

انواع بازرسی های جوش

برای مطمئن شدن از کیفیت و ایمنی در اتصالات جوشی، از روش های مختلف بازرسی استفاده می شود. انتخاب نوع بازرسی به نوع پروژه، حساسیت سازه و نیازهای فنی بستگی دارد. در ادامه، با چند نوع متداول از روش های بازرسی جوش و الزامات اصلی آن ها آشنا می شویم:

بازرسی چشمی جوش

بازرسی چشمی ساده ترین و رایج ترین روش ارزیابی کیفیت جوش است. در این روش، بازرس با چشم غیرمسلح یا با ابزارهایی مثل ذره بین، سطح جوش را بررسی می کند. هدف از این بازرسی، شناسایی سریع عیوبی مثل ترک، حفره یا بریدگی است. این روش سریع و کم هزینه است اما فقط برای بررسی سطحی کاربرد دارد و نمی تواند عیوب داخلی را نشان دهد.

بازرسی با مایع نافذ

در این روش، از یک مایع رنگی یا فلورسنت استفاده می شود که به درون ترک های سطحی نفوذ می کند. بعد از پاک کردن مایع اضافی، ماده آشکارساز روی سطح پاشیده می شود تا ترک ها مشخص شوند. این روش برای پیدا کردن عیوب ریز سطحی روی فلزات صاف بسیار مناسب است و در صنایع مختلف کاربرد دارد، اما فقط ترک های روی سطح را نشان می دهد.

بازرسی با ذرات مغناطیسی

در این روش، قطعه جوش خورده مغناطیسی می شود. اگر در قطعه ترک یا عیبی نزدیک به سطح وجود داشته باشد، ذرات مغناطیسی در محل آن جمع می شوند و عیب قابل مشاهده می شود. این روش برای قطعات آهنی کاربرد دارد و مناسب شناسایی ترک های ریز نزدیک به سطح است. البته برای فلزات غیر مغناطیسی قابل استفاده نیست.

بازرسی جوش به روش التراسونیک

بازرسی اولتراسونیک با ارسال امواج صوتی به درون جوش انجام می شود. اگر موج با مانعی درون فلز برخورد کند، بازتاب آن مشخص می شود و بازرس متوجه وجود عیب می شود. این روش برای شناسایی عیوب داخلی بسیار مؤثر است، اما اجرای آن نیاز به دستگاه مخصوص و اپراتور آموزش دیده دارد.

بازرسی رادیوگرافی

در این روش، از پرتوهای ایکس یا گاما برای تصویربرداری از داخل جوش استفاده می شود. عیوب داخلی مانند تخلخل، ترک یا سرباره در عکس مشخص می شوند. این روش یکی از دقیق ترین روش هاست اما تجهیزات گران تری دارد و نیاز به ایمنی بالا و افراد متخصص دارد. این نوع بازرسی بیشتر در پروژه های حساس و بزرگ استفاده می شود.

الزامات اصلی در بازرسی جوش

برای اینکه جوش ها از نظر کیفیت و ایمنی قابل اعتماد باشند، بازرسی آن ها باید طبق یک سری استاندارد و اصول مشخص انجام شود. رعایت این الزامات باعث می شود تا مشکلات احتمالی زود تشخیص داده شوند و از بروز خطرات در آینده جلوگیری شود. در ادامه به مهم ترین شرایطی که در بازرسی جوش باید در نظر گرفته شود پرداخته ایم:

تأیید روش بازرسی

پیش از شروع بازرسی، باید مطمئن شد که روش انتخاب شده برای بازرسی، مورد تأیید نهادهای معتبر است. برای مثال، روش هایی مثل تست التراسونیک یا رادیوگرافی باید با دستورالعمل مشخص اجرا شوند. این تأییدیه ها کمک می کنند روش های بازرسی به درستی انتخاب و استفاده شوند تا نتیجه دقیق تری به دست آید.

صلاحیت بازرس

بازرسی جوش کار ساده ای نیست و نیاز به دانش و مهارت تخصصی دارد. بنابراین، افرادی که این کار را انجام می دهند باید گواهی نامه معتبر از مراکز شناخته شده مثل ASNT یا TWI داشته باشند. این گواهی ها نشان می دهند که فرد آموزش دیده و توانایی لازم برای بررسی دقیق جوش ها را دارد.

سطح پذیرش عیوب

در هر پروژه ای، مشخص می شود که چه نوع و چه میزان از عیوب در جوش قابل قبول هستند. مثلاً گاهی وجود یک سوراخ کوچک مشکلی ایجاد نمی کند، ولی ترک حتی کوچک، غیرمجاز است. این موارد باید دقیق مشخص شوند تا همه بدانند چه عیبی باید برطرف شود و چه عیبی قابل قبول است.

مستندسازی بازرسی

تمام مراحل بازرسی باید به صورت دقیق ثبت و نگهداری شود که شامل گزارش های فنی، عکس ها، فرم های امضا شده و مدارک مربوط به اصلاحات احتمالی است. داشتن مستندات باعث می شود در آینده بتوان به سوابق بازرسی ها رجوع کرد یا در صورت بروز مشکل، بررسی دقیق تری انجام داد.

محدودیت ها و چالش های بازرسی جوش

بازرسی جوش یکی از مراحل مهم در کنترل کیفیت پروژه های صنعتی و ساختمانی است. با این حال، اینکار همیشه بی دردسر نیست و گاهی می تواند باعث بروز مشکلاتی شود که در ادامه به آن ها پرداخته می شود.

تشخیص دیر هنگام ایراد

یکی از بزرگ ترین مشکلات بازرسی جوش، شناسایی عیوب در مراحل پایانی کار است. وقتی نقصی مانند ترک، تخلخل یا نفوذ ناقص پس از پایان جوش یا حتی پس از انجام پوشش های سطحی مشخص شود، اصلاح آن به شدت سخت می شود. در بعضی موارد، امکان اصلاح وجود ندارد و تنها راه، برش بخش معیوب و اجرای دوباره است که زمان و هزینه زیادی می طلبد. به همین دلیل، استفاده از روش های مناسب بازرسی در زمان مناسب اهمیت زیادی دارد تا ایرادات قبل از پیشرفت کار شناسایی و رفع شوند.

شناسایی اشتباه نقص

در برخی موارد، بازرس ممکن است یک ناپیوستگی یا تغییر غیرمخرب را با عیب واقعی اشتباه بگیرد. این اشتباه معمولاً در شرایطی رخ می دهد که تجربه یا شناخت کافی از نوع جوش یا روش بازرسی وجود نداشته باشد. نتیجه این خطاها شامل توقف کار، انجام بررسی های مجدد و حتی تعویض بخش هایی از سازه است که هیچ مشکلی نداشته اند. چنین اشتباهاتی منابع زیادی را هدر می دهد و اعتماد تیم اجرایی را نسبت به تیم کنترل کیفیت کاهش می دهد.

فشارهای کاری

در محیط های کارگاهی که پروژه ها با محدودیت زمانی شدید مواجه اند، ممکن است بر بازرسان فشار وارد شود تا کارها سریع تر انجام شوند. این فشار می تواند مستقیم (از طرف مدیر پروژه یا مشتری) یا غیرمستقیم (از طریق محدودیت زمان یا کمبود نیرو) باشد. در چنین شرایطی، ممکن است بعضی از مراحل بازرسی به درستی انجام نشود یا برخی از عیوب نادیده گرفته شوند. این مسئله می تواند در آینده باعث بروز نقص در عملکرد سازه یا حتی حوادث شود. ایجاد فضای کاری حرفه ای و دور از فشارهای تصمیم گیری عجولانه، نقش مهمی در کاهش این خطر دارد.

نبود صلاحیت کافی

بازرسان جوش باید تجربه کافی داشته باشند. در شرایطی که فرد بازرس آموزش کامل ندیده یا تجربه عملی ندارد، احتمال اشتباه در تشخیص، ارزیابی یا تصمیم گیری بالا می رود. این موضوع به ویژه در پروژه هایی که استانداردهای سخت گیرانه ای دارند، خطرناک است. راهکار این مشکل، استخدام افراد دارای گواهینامه های معتبر و همچنین فراهم کردن دوره های آموزشی مداوم برای به روز نگه داشتن دانش آن هاست.

بازرسی جوش یکی از بخش های مهم در ساخت سازه ها و تجهیزات صنعتی است که نقش مستقیم در تضمین ایمنی، کیفیت و دوام آن ها دارد. در پروژه هایی مانند ساخت پل، مخازن تحت فشار، خطوط لوله و پالایشگاه ها، وجود جوش های سالم و استاندارد اهمیت زیادی دارد و هرگونه نقص در این بخش می تواند باعث مشکلات جدی شود. وظیفه بازرس جوش تنها به بررسی چشمی محدود نمی شود، بلکه شامل تحلیل عکس های رادیوگرافی، بررسی فرآیندهای اصلاحی و ارزیابی دقیق کیفیت جوش ها نیز هست. برای انجام این کار، بازرس باید هم اطلاعات قوی داشته باشد و هم از دقت بالا و مهارت های ارتباطی خوبی برخوردار باشد تا بتواند با تیم های فنی و اجرایی همکاری مؤثر داشته باشد.

آموزشگاه فن آموزان با نظارت مستقیم سازمان فنی حرفه ای دوره های آموزش بازرسی جوش را در کارگاههای عملی و مجهز برگزار می کند. در پایان دوره کارآموزان می توانند مدرک فنی حرفه ای بازرسی جوش دریافت کنند.