آشنایی با محافظ جان به همراه مزایا و معایب آن

در مدارهای تک فاز جریانی که از سیم های فاز و سیم های هادی خنثی عبور می کند یا هم برابر بوده و نباید هیچ جریانی از سیم ارت عبور نماید. در صورتی که سیم های فاز و نول با بدنه دستگاه اتصال برقرار کنند، جریانی که از فاز و نول عبور می کند با هم مغایرت پیدا می نمایند، به این اختلاف جریانی که در این سیم های فاز و نول به وجود می آید جریان نشتی گفته می شود.

البته جریان نشتی با توجه به نوع سیم کشی ساختمان و مدارهای داخلی دستگاه های الکترونیکی نیز میی تواند به وجود آید. وجود جریان نشتی می تواند خطر برق گرفتگی را به دنبال داشته باشد که برای جلوگیری از برق گرفتگی از کلید محافظ جان استفاده می شود. در این مطلب به آشنایی با محافظ جان به همراه مزایا و معایب آن پرداخته شده است.

آموزشگاه فن آموزان دوره های آموزش برق ساختمان و آموزش برق صنعتی را بصورت تضمینی و با ارائه مدک معتبر در کارگاههای مجهز برگزار می کند. این مجموعه تحت نظارت سازمان فنی حرفه ای کشور فعالیت می کند. برای مشاهده سرفصلهای دوره برق و سیم کشی ساختمان روی تصویر زیر کلیک نمایید:

آشنایی با روش مختلف محافظت در مقابل برق گرفتگی

با توجه به این که بدن انسان قادر به تحمل میزان خاصی از جریان برق می باشد و در صورتی که این میزان در بدن به بیشتر از این مقدار برسد موجب برق گرفتگی و از دست دادن جان می گردد، روش های مختلف را برای محافظت در برابر برق گرفتگی به کار می برند که این روش ها بر اساس استانداردهای روز دنیا بوده و در هنگام سیم کشی و برق کشی ساختمان های مختلف حتما باید مورد توجه قرار گیرند.

تعدادی از این روش های حفاظتی عبارتند از: حفاظت به وسیله ولتاژ پایین و محدود کردن انرژی، حفاظت از طریق عایق بندی، حفاظت به وسیله روکش ها و پوشش ها، حفظات از طرق فاصله گذاری و حفاظت از طریق سیم ارت.

هر یک از محافظت های گفته شده دارای مزایا و معایبی می باشند و نباید به عنوان تنها روش محافظتی انجام گیرند. ساخت وسیله ای که بتواند محدودیت هایی که در روش های ذکر شدده را رفع نموده و قادر باشد تا در زمان های برق گرفتگی و یا اتصال کوتاه، جریان اندکی را نشت نموده و در مواقع وجود نشت جریان قادر به حذف این نشتی باشد از مواردی بود که در دستور کار متخصصین برق قرار گرفت و در نهایت منجر به اختراع وسیله ای به نام کلید RCD یا کلید محافظ جان گردید.

محافظ جان چیست؟

یکی از اساسی ترین عوامل در بروز خسارات مختلف مانند برق گرفتگی، آتش سوزی و غیره در اماکن مختلفی مانند صنایع مختلف، اماکن مسکونی، تجاری، اداری و غیره رعایت نکردن مسائل ایمنی و عدم توجه به استانداردهایی است که برای برق کشی این اماکن وجود دارد.

محافظ جان نوعی کلید است که جریان سیم های رفت و برگشت را محاسبه و مقایسه کرده و در صورتی که تفاوت ولتاژی میان این سیم ها وجود داشته باشد منجر به قطع مدار می گردد. اختلاف پتانسیل در سیم های رفت و برگشت، بر اثر به وجود آمدن جریان نشت می باشد که این جریان توسط کلید محافظ جان یا RCD تشخیص داده شده و مدار را قطع نموده و از بروز آتش سوزی یا برق گرفتگی جلوگیری می نماید.

جریان نشتی می تواند از طریق اتصال بدن فردی که در تماس با زمین می باشد با قسمت برق دار مدار نیز به وجود آید که کلید محافظ جان می تواند از برق گرفتگی فرد جلوگیری نماید.

بر اساس حساسیتی که وجود دارد کلیدهای محافظ جان را در دو نوع خانگی و صنعتی طراحی و تولید کرده و در این اماکن به کار می برند که علاوه بر حفاظت جانی افراد موجب محافظت و جلوگیری از آسیب دیدن دستگاه ها و تجهیزات مختلف صنعتی نیز می گردد.

انواع کلید محافظ جان

انواع مختلفی از کلیدهای محافظ جان در بازار وجود دارند که کلیدهای محافظ جان تک فاز به صورت دو پل و کلیدهای محافظ جان سه فاز به صورت چهار پل تولید شده و در تیپ های مختلفی وجود دارند.

کلید محافظ جان تیپ AC قادر به تشخیص جریان های نشتی AC می باشد و به اشکال دو پل و چهار پل در بازار وجود دارند. ولتاژ کاری این نوع از کلیدهای محافظ 200 تا 400 ولت می باشد.

کلید محافظ جان تیپ A جریان های نشتی با اشکال AC و DC پالسی را شناسایی نموده و در انواع دو پل و چهار پل عرضه شده اند. ولتاژ کاری این نوع از کلیدهای محافظ جان 200 تا 400 ولت بوده و برای شبکه های 500 ولت نیز طراحی شده اند.

کلید محافظ جان تیپ B قادر به شناسایی جریان های نشتی AC و DC پالسی تا فرکانس یک مگاهرتز و مستقیم DC صاف می باشد. ولتاژ کاری این نوع از کلیدهای محافظ جان 230 تا 400 ولت می باشد و قابلیت کار کردن تا ولتاژهای 500 ولت را نیز دارند.

اساس کار کلید محافظ جان

نحوه عملکرد این کلیدها به گونه ای است که در صورتی که مجموع جریان های خروجی کلید با جریان های وارد شده به آن با هم برابر نباشند یعنی بخشی از جریان به جای این که از طریق رساناها به مدار برگردد توسط راه های دیگر مانند زمین به منبع وارد شود، کلید محافظ باعث قطع شدن جریان برق می گردد.

این مقدار جریان برگشتی به منبع ممکن است مقدار ناچیزی باشد اما در هر صورت می تواند سبب برق گرفتگی و آتش سوزی و آسیب به افراد باشد.

استانداردهایی که وجود دارد نشان می دهد که حداکثر مقدار جریانی که بدن یک فرد می تواند تحمل نماید میزان 30 میلی آمپر در مدت 200 میلی ثانیه است که کلید محافظ جان پیش از آن که این مقدار جریان به بدن فرد برسد مدار را قطع نموده و از بروز خطرات مختلف جلوگیری می کند.

البته سیستم های انتقال زمین نیز قادر به جلوگیری از رسیدن برق به بدن فرد و پیشگیری از بروز خطر می باشند اما تفاوتی که این سیستم با سیستم حفاظت جان دارد این است که در صورتی که نقص عایق در وسایل الکتریکی مختلف وجود داشته باشد سیستم انتقال زمین می تواند موثر واقع گردد اما این سیستم در صورتی که بدن فرد در تماس مستقیم با وسیله الکتریکی باشد قادر به انجام کار خاصی نمی باشد؛ اما کلیدهای محافظ جان قادر قطع جریان به محض تماس بدن با بدنه وسایل الکتریکی خواهند بود.

مزایای کلید محافظ جان چیست؟

همانطور که گفته شد کلید محافظ جان می تواند از آسیب های جانی و مالی در افراد و دستگاه ها و تجهیزات مختلف جلوگیری نماید. در صورتی که در بدنه وسایل الکتریکی و یا این که در سیستم سیم کشی ساختمان، نشتی جریان وجود داشته باشد، با گذشت زمان میزان این نشتی افزایش یافته و ممکن است سبب سوختن و آسیب دیدن وسایل برقی در منزل یا صنایع مختلف گردد.

به کار بردن کلید محافظ جان می تواند در کاهش مقدار هدر رفتن انرژی الکتریکی موثر واقع شده و و علاوه بر محافظت های جانی و مالی موجب صرفه اقتصادی نیز گردد.

نحوه نصب کلید محافظ جان

جهت نصب کلید محافظ جان نیاز است تا استانداردها و دستورالعمل هایی که برای نصب وجود دارد به صورت دقیق رعایت نموده تا نصب این قطعه به صورت صحیح انجام گیرد.

در ابتدا نیاز است تا میزان جریان نشتی که در محل نصب کلید محافظ جان وجود دارد را به وسیله آمپرمتر اندازه گیری نموده و اگر این میزان بیشتر از 20 درصد حساسیت جریان نشتی نامی کلید بود، کلید RCD را نصب نمود.

در کلیدهایی که دو پل می باشند سیم نول باید به ترمینالی که با علامت N مشخص شده است و سیم فاز به ترمینالی که با علامت L مشخص شده است متصل گردد.

در سیستم هایی که تک فاز می باشند سیم های نول و فاز باید به ورودی و خروجی کلید متصل گردند. این اتصال در سیستم هایی که سه فاز می باشند به صورت اتصال چهار سیم که سه مورد از آنها سیم فاز و دیگری نول می باشد صورت می گیرد. اتصال سیم های ورودی و خروجی می تواند هم از بالا و هم از پایین انجام گیرد و این بستگی به موقعیت نصب کلید خواهد داشت.

برای مشترکین تک فاز یا خانگی، کلید محافظ جان به صورت دو پل یعنی فاز و نول به کار رفته و برای مشترکین سه فاز یا صنعتی این کلید به صورت چهار پل صورت می گیرد. سیستم چهار پل هم می تواند با سیم نول و هم بدون آن انجام گیرد.

مقدار جریانی که سبب قطع خودکار کلیدها می گردد از 10 میلی آمپر تا 0.5 آمپر بوده و مدت زمانی که طول می کشد تا قطعی صورت گیرد حداکثر 150 میلی ثانیه می باشد. دمای کاری کلید محافظ جان برای قطع کردن جریان نشتی متناوب AC از 35- تا 70+ درجه سانتی گراد می باشد.

در پایان ذکر این نکته ضروری است که با توجه به حساسیت بالایی که اجرای سیم کشی و امور مربوط به برق در اماکن مختلف مسکونی یا صنعتی وجود دارد، نیاز است که تمام عملیات مربوط به نصب و یا رفع نقص و تعمیرات کلید محافظ جان توسط فرد متخصص در این کار صورت گرفته و به هیچ عنوان فردی که هیچ گونه تخصصی در این حرفه ندارد وارد عمل نگردد.

آموزشگاه فن آموزان در دپارتمان برق خود تمامی دوره های تخصصی مرتبط با الکترونیک ، تعمیرات و کنترل ابزار دقیق از جمله آموزش plc ، آموزش تعمیرات موبایل ، آموزش تعمیرات لوازم خانگی ، آموزش سیم پیچی موتور ، آموزش طراحی برد و … را با تضمین دوره و امکان تجدید رایگان دوره در کارگاههای مجهز برگزار می کند. جهت اطلاع از نحوه برگزاری دوره ها و دریافت مشاوره رایگان با شماره 02191321001 تماس بگیرید.