نحوه عیب یابی و تعمیرات بخاری برقی

بخاری برقی دستگاهی است که با مصرف انرژی الکتریکی گرما تولید می کند. از این وسیله برقی، در منازل، ادارات، کارگاه های صنعتی و تولیدی، هتل ها و … به صورتی گسترده استفاده می شود. بخاری برقی از مکانیسم و مدار پیچیده ای برخوردار نیست و به سادگی خواهید توانست هر نوع عیب را در آن شناسایی و رفع نمایید.

اجزاء بخاری برقی

الف) بدنه و) عایق چینی نر و ماده
ب) ترمینال چینی ز) سیم های رابط
ج) شبکه محافظ ح) هیتر (المنت یا گرم کننده)
د) پایه فلزی نگهدارنده المنت ط) عایق نسوز (وارنیش)
ه) کلید ی) صفحه منعکس کننده حرارت
در ادامه، به شرح و توضیح هر یک از قطعات و اجزاء مذکور خواهیم پرداخت.

الف) بدنه بخاری برقی

در بخاری های برقی، بدنه را الزاماً از فلز می سازند تا در برابر حرارت تولید شده مقاومت لازم را داشته باشد و از آن جا که بدنه بر اثر گرمای المنت ها سریع داغ می شود، از دسته های کائوچویی جهت حمل و نقل آن استفاده شده است. سایر اجزاء بخاری در قسمتهای مختلف بدنه جای می گیرند.

ب) ترمینال چینی بخاری برقی

ترمینال در تمامی وسایل برقی محل ورود و همچنین توزیع برق است. استفاده از ترمینال دو حسن را به همراه خواهد داشت.
اولاً اتصالات به صورتی مطمئن و ایده آل به یکدیگر مرتبط شده و با قرار گرفتن زیر پیچ ترمینال از استحکام مکانیکی و الکتریکی لازم برخوردار خواهند بود.
دوماً اتصالات در ترمینال، از بدنه فلزی و سایر قطعات کاملاً عایق است. از نظر استاندارد برق، ترمینال های به کار رفته در وسایل حرارتی، باید از چینی انتخاب شوند زیرا لاستیک و کائوچو در برابر حرارت به هیچ وجه با چینی قابل قیاس نیستند. ترمینال های چینی در انواع دو راهه و سه راهه تولید می شوند.

ج) شبکه محافظ بخاری برقی

وجود این شبکه از برخورد اشیاء و یا انسان با المنت های بخاری جلوگیری می کند وجود این شبکه امکان تهیه غذا و آماده سازی چای را نیز فراهم می آورد که البته این مسئله خود از عمده ترین علل تخریب دستگاه و قطع شدن المنت هاست زیرا ریزش قطرات آب بر روی المنت های داغ، موجب اکسید شدن مقاومت های سیمی (المنت) شده و پس از گذشت زمان کمی، هیتر قطع خواهد شد.

د) پایه فلزی نگهدارنده المنت بخاری برقی

توسط این پایه ها که در دو سوی المنت قرار می گیرند فاصله المنت از صفحه، تنظیم می شود. از آن جا که پایه ها توسط پیچ و مهره و عایق های چینی نر و ماده به صفحه منعکس کننده حرارت محکم می شوند، احتمال برخورد المنت ها با شبکه و یا صفحه انعکاس حرارت که منجر به اتصال بدنه خواهد شد، بسیار کاهش می یابد.

ه) کلید بخاری برقی

وظیفه کلید کنترل فاز مدار است. نول در اکثر لوازم برقی، به همه مصرف کننده ها داده شده، فاز پس از کلید به آن ها می رسد. با قطع و وصل کلید، مصرف کننده در مدار قرار گرفته و یا از مدار خارج می شود.

یک کلید ساده دارای دو کنتاکت است، یکی از ورودی و دیگری فاز خروجی (شکل ۲) امّا بعضا از کلیدهای لامپ های استفاده شده که در حالت وصل، لامپ داخل آن روشن و در این حالت، وضعیت کار دستگاه به راحتی مشخص می شود. از آن جا که ولتاژ کاری لامپ بسیار کم است بایک مقاومت لایه ای سری بسته شده تا قسمت اعظم ولتاژ در آن افت نموده و به لامپ آسیب نرسد. شکل ۳ اجزاء داخلی یک کلید لامپ دار را نشان می دهد.

و) عایق چینی نر و ماده

قبلاً در بحث پایه فلزی نگهدارنده المنت توضیح داده شد که المنت پس از قرارگیری در این پایه ها، توسط پیچ و مهره به صفحه منعکس کننده حرارت متصل می شود. برای آن که برق (فاز یا نول) اتصال یافته به این پایه ها با صفحه فلزی انعکاس حرارت ارتباط نیابد، جدا ساختن آنها از یکدیگر ضروری است. عایق مورد استفاده باید در برابر حرارت پایدار باشد زیرا، درجه حرارت در اطراف صفحه انعکاس حرارت بسیار بالاست.

عمل عایق نمودن المنت از صفحه مذکور توسط دو پایه چینی نر و ماده شکل (۴) صورت می گیرد. معمولا پایه ماده از روی صفحه و پایه نرینه از زیر صفحه به یکدیگر متصل می شوند و مسیری عایق جهت عبور پیچ و مهره را ایجاد می سازند. علت کاربرد پایه ماده از این رو است که قطر این پایه به مراتب بیشتر از پایه نرینه است و به همین دلیل بالا نصب می شود تا المنت ها از صفحه فاصله یافته و صفحه انعکاس حرارت بیش از حد داغ نشود. ازدیاد دمای این صفحه به سیم بندی پشت آن آسیب می رساند.

ز) سیم های رابط بخاری برقی

به وسیله هادی ها (سیم های رابط) بارهای الکتریکی به مصرف کننده ها می رسند از این رو براساس مطالب بحث ۱-۷، همواره می بایست سطح مقطع سیم متناسب با بار مورد نیاز مصرف کننده انتخاب گردد. از آن جا که جریان مصرفی بخاری های برقی تقریباً زیاد است کاربرد سیم با نرم پایین تر از 5/1به هیچ وجه توجیه نمی شود. سیم با مقطع  5/2جهت سیم بندی مدار بخاری برقی از هر حیث ایده آل است.

ح) المنت (هیتر یا گرم کننده) بخاری برقی

المنت بخاری برقی از پیچش مقاومت های سیمی به دور آجر نسوز و یا سرامیک تشکیل شده است. مقاومت سیمی از نوع مقاومت مصنوعی است که در واقع از جنس کرم آلومینیوم و یا کرم نیکل ساخته می شود. به هنگام تعویض المنت بخاری برقی و تهيه المنت جدید، علاوه بر توان هیتر، توجه به طول آن نیز الزامی است زیرا این المنت ها را در فروشگاه به نسبت طولشان (از ۲۰ الی ۳۰ سانتیمتر) در اختیار مصرف کننده قرار میدهند. به هر حال توان نامی اکثر این المنت ها در حدود ۱۰۰۰ وات است.

ط) عایق نسوز (وارنیش – ماکورانی)

در بحث های گذشته (۱-۷) اشاره شد که عایق هادی ها از P.V.C (پلی کلریدونیل) بوده و حرارت مجاز عایق هادیC° ۷۰ بوده و با تخریب عایق هادی ها، احتمال اتصال کوتاه و یا اتصال بدنه در دستگاه افزایش می یابد. اگر چه قسمت اعظم حرارت تولید شده توسط صفحه انعکاس حرارت، از بخاری دور می شود اما همچنان گرمای زیاد از صفحه به هادی های پشت آن انعکاس خواهد یافت.

از این رو کاربرد وارنیش (عایق نسوز) در بخاری برقی و بدون استثناء تمامی وسایل برقی حرارتی، الزامی است. وارنیش از الیاف مخصوص مانند ابریشم نسوز تهیه و در قطرهای مختلف تولید و به بازار ارائه می شود. نرم های رایج عبارتند از ۲، ۴، ۶، ۸، ۱۰ و … توصیه می شود در تهیه وارنیش به مرغوبیت آن توجه نمایید زیرا کیفیت عایق نسوز در ایمنی دستگاه و عمر مفید سیم بندی بسیار مؤثر است.

ی ) صفحه منعکس کننده حرارت

این صفحه در هدایت گرمای تولید شده توسط المنت ها نقش بسیار مهمی را برعهده دارد. به واسطه ی مجاورت صفحه با المنت ها، اجباراً باید از فلز ساخته شود و بعضی از تولید کنندگان به منظور زیباسازی محصول خود، آن را از فلز استیل می سازند.

(برای آموزش عملی در کارگاه های آموزشی می توانید به بخش آموزش تعمیرات لوازم خانگی مراجعه فرمایید )

مدار الکتریکی بخاری های برقی

بخاری های موجود در بازار دارای سیم بندی متفاوتی هستند اما در این بخش منظور، ارائه نقشه هایی است که کاربرد بیشتری دارند.

الف) بخاری برقی با پروانه فن

در این مدل از بخاری های برقی، فن متصل به موتور یونیورسال و یا موتور با قطب چاکدار باد لازم جهت هدایت گرمای تولید شده توسط المنت ها را ایجاد می کند.

کلید ۱ کنترل کننده اصلی دستگاه است و با بسته شدن آن موتور یونیورسال و المنت ,R_1 شروع به کار می کند. به این ترتیب باد تولید شده توسط چرخش پروانه فن که به محور موتور متصل است گرمای المنت را به خارج از بخاری هدایت نموده با بسته شدن کلید ۲ گرمای المنت R_2 به حرارت قبلی اضافه می شود و نیاز مصرف کننده به گرمای بیشتر تأمین می گردد.

اگر مصرف کننده بدون فشار دکمه ۱، دکمه ۲ را به حالت بسته در آورد، از دستگاه عکس العملی دیده نمی شود زیرا این کلید، المنت R_2 را برقدار نموده و چون باد توسط موتور تولید نشده، احتمال آسیب دیدن قطعات دستگاه بسیار زیاد است).
از این رو طراح، روشن شدن المنت R_2 را مشروط به روشن شدن المنت R_1 و موتور در نظر گرفته است (شکل ۵).

ب) مدار الکتریکی بخاری برقی با سه المنت و دو کلید

در این بخاری برقی از گرمای سه المنت استفاده شده است و این مصرف کننده ها توسط دو کلید ساده (بدون لامپ) کنترل می شوند.
دو مصرف کننده (موازی) با یک کلید و مصرف کننده سوم توسط کلید دوم با مجموعه مذکور به حالت موازی درخواهد آمد. امروزه بخاری مذکور کمتر مورد استفاده قرار می گیرد و بخاری های جدید با 3 المنت و ۳ کلید لامپ دار تولید و به بازار ارائه می شوند.

ج) مدار الکتریکی بخاری برقی با ۳ المنت و ۳ کلید لامپ دار (بخاری برقی آراسته)

کلید لامپدار در مبحث (ه) مورد اشاره قرار گرفت. این کلیدها دارای سه کنتاکت هستند که کنتاکت اول فاز ورودی به کلید، کنتاکت دوم فاز خروجی از کلید به طرف مصرف کننده (که علاوه بر آن از داخل کلید، به یکی از پایه های لامپ متصل است) و کنتاکت سوم، محل اتصال نول به پایه دوم لامپ داخل کلید می باشد.

از آن جا که لامپ ۶ الى 9 ولت انتخاب می شود، در داخل کلید یک مقاومت رنگی در حدود KΩ ۱۵۰ با آن سری بسته شده تا ولتاژکاری لامپ در حدود مورد نیازش باشد و در اتصال به برق ۲۲۰ ولت شهر آسیب نبیند.

در بخاری مذکور هر یک از مصرف کننده ها (المنت ها) توسط یک کلید لامپدار کنترل می شود و از آن جا که هر کلید دارای سه کنتاکت است. سیم بندی ۹ کنتاکت مذکور، در پشت کليدها، حالت پیچیده و دشواری را ایجاد می کند.

کارخانجات سازنده، کلیدهای سه عددی لامپدار (عموما سه کلید به یکدیگر چسبیده اند و با بدنه یکپارچه تولید می شوند) را توسط دو ریل فلزی به یکدیگر ارتباط می دهند. یک ریل مانند شکل 7 پایه های فاز هر سه کلید و ریل دوم هر سه نول کلیدها را به یکدیگر مرتبط می کند.
مدار در مجموع یک مدار موازی است (بدون توجه به ارتباط سری لامپ و مقاومت رنگی در داخل کلیدها).

ترمینال مورد استفاده در این بخاری و اصولاً تمامی بخاری های برقی، از نوع چینی است زیرا حرارت در پشت صفحه منعکس کننده، استفاده از ترمینال های دیگر را عملاً ناممکن می سازد.

نکات مهم در استفاده از بخاری برقی

۱- دستگاه را به مدت طولانی روشن نگذارید.
۲- از شستن بدنه دستگاه با پارچه کاملا خیس و مرطوب و یا قرار دادن دستگاه در داخل آب شديداً پرهیز کنید. ۳- به محض رؤيت اولین اتصال بدنه، دستگاه را از برق خارج نموده و عیب را جستجو و رفع نمایید. از ادامه کار دستگاه در شرایطی که اتصال بدنه دارد، خودداری کنید.
۴- در صورت زخمی بودن کابل دستگاه، آن را تعویض نمایید.
۵- هرگز دوشاخه بخاری برقی را به سه راهه برق و یا محل انشعاب مشابهی متصل نسازید زیرا از مسیری که بخاری برقی تغذیه می شود، نمی توان جهت برق رسانی به وسایل دیگر استفاده نمود.
۶- قبل از اتصال دوشاخه بخاری برقی به پریز، مطمئن شوید سیم استفاده شده در آن مسیر، برای عبور حداقل A 15مناسب باشد.
۷- در صورت رؤیت خروج دود از پشت بخاری و یا به مشام رسیدن بوی سوختن لاستیک، دستگاه را از برق خارج نموده و به بررسی صحت سیم بندی و وارنیش ها بپردازید.
۸- در مدار بخاری برقی، بهتر است هر المنت از یک کلید مستقل تغذیه شود و ارتباط دو یا چند المنت به یک کلید به هیچ وجه اصولی نیست و اگر مدار بخاری برقی شما از قبل به این صورت بوده می توانید به سادگی، با تعویض کلید و انتخاب کلیدهای لامپدار، مدار جدید و مطمئن تری ایجاد نمایید.

عیب یابی بخاری برقی

عيب 1: بخاری برقی روشن نمی شود.

در تمامی وسایل برقی به هنگام مواجه شدن با این عیب می بایست عیب یابی را از ابتدایی ترین نقطه که در واقع منبع تامین انرژی الکتریکی دستگاه است آغاز نمایید.

علت ۱: پریز برق ندارد.
رفع عیب: اکثر مردم و حتی بعضی از تعمیر کاران جهت رؤیت برق پریز از فازمتر استفاده می کنند درحالی که ممکن است مشکل پریز در نول آن باشد. از این رو پیشنهاد می شود جهت بررسی ولتاژ پریز حتما از ولتمتر و یا قسمت ولتاژ آومتر استفاده نمایید. اگر مشکل از پریز است سریع به رفع آن بپردازید تا بخاری برقی شروع به کار نماید.

علت ۲: مشکل از دو شاخه و یا سیم رابط است.
رفع عیب: دو شاخه و سیم رابط در اکثر بخاری های برقی با یکدیگر همراه هستند به عبارت دیگر دوشاخه از نوع پرسی است. برای آن که دو شاخه و سیم رابط را به ساده ترین شکل ممکن تست نمایید بهتر است ورودی برق دستگاه را از ترمینال جدا و سپس دو سیم را به یکدیگر وصل کنید.

پس از آن آومتر را روی رنج R * 1 قرار داده و رابط های آن را به دوشاخه متصل نمایید. در صورت سالم بودن دو شاخه و سیم رابط، از آن جا که یک مدار بسته به وجود آمده، باید عقربه منحرف شده و تقریباً عدد صفر را نشان دهد. اگر عقربه منحرف نشده و بر روی بی نهایت بایستد، مسیر باز است.

به عبارت دیگر دو شاخه و یا سیم رابط معیوب است. بالاجبار باید سیم و دوشاخه پرسی جدید تهیه و جایگزین نمایید. در صورت دسترسی به دو شاخه آمپر بالا می توانید دوشاخه پرسی را جدا نموده و خود کابل را بدون دوشاخه تست کنید.
اگر کابل سالم است، دوشاخه جدید را به آن ببندید تا مشکل بخاری برقی برطرف گردد.

علت ۳: فاز یا نول از ترمینال جدا شده و یا در قسمتی از مدار قطع شده اند.
رفع عیب: ابتدا شبکه محافظ را از بخاری جدا کنید و سپس صفحه منعکس کننده حرارت را به همراه المنت، به آرامی از بدنه خارج نمایید.
در صورت جدا و یا قطع شدن سیمی از محل خود، آن را مجددا به جای خود بازگردانید تا بخاری روشن شود و همانند گذشته به تولید گرما بپردازد.

علت ۴: کلید خراب است.
رفع عیب: این عیب به سادگی قابل تشخیص است زیرا ممکن است آسیب دیدگی کلید بسیار زیاد باشد که در این حالت، وضعیت خود کلید نشانگر این عیب خواهد بود. در غیر این صورت باید از آومتر (R * 1) استفاده کرد. رابط های آومتر را به پایه های کلید متصل نموده و با قطع و وصل کلید، عملکرد عقربه را بررسی نمایید.
در حالت قطع کلید عقربه بر روی بی نهایت و با وصل کلید عقربه باید بر روی صفر بایستد در غیر این صورت کلید خراب است و باید آن را تعویض نمایید.

علت ۵: المنت ها قطع شده اند.
رفع عیب: اولاً این عیب در بخاری هایی بررسی می گردد که کلید از نوع لامپدار نیست زیرا در مواردی که لامپ های کلید روشن می شود، دیگر عیب در گروه عیب ۱ (بخاری روشن نمیشود) قرار نمی گیرد.

دوماً هر سه المنت زمانی ممکن است به صورت یکجا خراب شوند که بر روی المنت هامقدار زیادی مایع مانند چای و … ریخته باشد، یا این که به بخاری ضربه شدیدی وارد آید، به عنوان مثال بخاری از محلی سقوط کند. به هر حال اگر توسط ولتمتر در دو پایه هر یک از المنت ها، ولتاژ ۲۲۰ ولت دیده می شود و علیرغم داشتن ولتاژ، المنت ها گرما تولید نمی کنند، باید آنها را تعویض نمود.

نقاط پاره شده در المنت را هرگز به یکدیگر گره نمی زنند زیرا در همان نقطه مقاومت افزایش یافته و موجب تجمع حرارت زیاد خواهد شد. حرارت بیش از حد سبب قطع مجدد نقطه اتصال خواهد شد.

عیب ۲: المنت ها روشن می شوند اما لامپ های کلید خاموش است.

علت: نول لامپ ها قطع شده
رفع عیب: در این مورد نمی توان گفت هر سه لامپ در یک زمان سوخته اند. بروز چنین حالتی تقریباً محال است مگر آن که کلید شدیداً آسیب دیده باشد. نحوه بیان عیب، از خرابی کلیدها سخن نمی گوید زیرا در عیب روشن و خاموش شدن المنت ها مشخصاً بیان شده، بنابراین تنها علت ممکن همان قطع نول کلید است که باید سریع این مشکل را برطرف سازید.

عیب ۳: از بخاری بوی سوخت لاستیک به مشام می رسد.

علت ۱: وارنیش ها تازه تعویض شده اند.
رفع عیب: اگر بخاری جدیداً سیم بندی شده و وارنیش ها تازه هستند، نگران مسئله خاصی نباشید.
وارنیش های جدید، برای مدت کوتاهی، در برابر حرارت این وضعیت را خواهند داشت و پس از آن دیگر در این حالت قرار نمی گیرند و از خود پایداری بیشتری نشان می دهند.

لازم است ذکر شود، یک تعمیر کار مجرب، پس از سیم بندی وسایلی چون سماور و بخاری برقی، آن را سریع تحویل مصرف کننده نمی دهد و قبل از این عمل، از دستگاه برای مدت حداقل یک ساعت استفاده می کند تا وارنیش ها و سایر اجزا مانند مقوای نسوز (در مبحث سماور اشاره شده) از ناپایداری اولیه خارج شده و به اصطلاح تعمیر کاران آب بندی شوند.

علت ۲: عایق هادی ها در حال سوختن است.
رفع عیب: اگر دستگاه مدت زیادی سرویس نشده، مطمئن باشید که وارنیش ها، بر اثر حرارت به تدریج از بین رفته اند و عایق هادی ها که دیگر محافظی ندارند، در حال سوختن هستند.
جهت رفع عیب باید ابتدا هادی ها را تعویض کنید و سپس قبل از سیم بندی مدار آنها را از درون عایق های مناسب عبور دهید.

عیب ۴: لامپ های کلید روشن می شود اما المنت ها خاموش هستند.

رفع عیب: به علت ۵ از عیب ۱ مراجعه نمایید.

عیب ۵: بخاری اتصال بدنه دارد.

علت ۱: سیم ها به بدنه چسبیده اند.
رفع عیب: بدون شک، مدتی قبل از بروز این عیب، بوی سوخت شدیدی از دستگاه به مشام می رسد. در آن مقطع وارنیش و عایق ها در حال سوختن بوده اند و در حالت فعلی، اتصال بدنه از تماس هادی های لخت شده با بدنه به وجود آمده، لازم است سیم بندی و وارنیش های دستگاه تعویض شود تا عيب فوق برطرف گردد.
علت ۲: مشکل از عایق های چینی نر و ماده است.
رفع عیب: قبلا ذکر شد که توسط این عایق ها، پیچ هایی که جهت اتصال المنت ها به صفحه منعکس کننده حرارت به کار رفته اند، از بدنه صفحه عایق شده اند.
بنابراین اگر در اثر حرارت بیش از حد و ضربات سخت، پایه های چینی خرد شده و بشکنند، پیچ ها با بدنه فلزی صفحه تماس یافته و اتصال بدنه، حتی در مواردی اتصال کوتاه رخ می دهد. اگر مشکل اتصال بدنه از علت ۱ نیست، باید قبل از هر عمل دیگری، توسط لامپ سری همهی پایه ها از بدنه تست اتصال بدنه شوند.
البته لازم است ذکر گردد که این تست زمانی راحت انجام خواهد شد که ابتدا، هادی ها را از المنت ها باز کنید و سپس به تست پایه ها و صفحه بپردازید. هر پایه ای که لامپ بر روی آن روشن شد، دارای اتصال بدنه است که با پایه نر و یا پایه مادگی و یا هر دو پایه چینی، نیاز به تعویض دارند. در شکل ۳- ۱۰ مدار الکتریکی لامپ سری نشان داده شده است.

آموزشگاه فن آموزان مجری برگزاری دوره های آموزشی ویژه اشتغال از جمله آموزش تعمیرات برد الکترونیکی ، آموزش نصب دوربین مدار بسته ، آموزش تعمیرات موبایل ، آموزش تعمیرات پکیج ، آموزش تابلو برق صنعتی ، آموزش plc ، آموزش هوشمند سازی ساختمان و … تهران با ارائه مدرک فنی و حرفه ای می باشد. لیست کامل بیش از هشتاد دوره آموزشی درآمد زا در صفحه اصلی سایت موجود است.