فراخوان همکاری
لعاب سفالگری چیست؟
لعاب سفالگری یک پوشش شیشه ای است که بر روی سطح سفال و سرامیک اعمال می شود و پس از پخت در کوره به سطحی سخت و براق یا مات تبدیل می شود. لعاب سفالگری کاربردهای مختلفی دارد و علاوه بر زیبایی، عملکردهای مهمی نیز برای ظروف سفالی فراهم می کند که در این مقاله کامل به این موضوع پرداخته ایم.
لعاب سفالگری، این پوشش شیشه ای براق و زیبا که روی سطح سفال را می پوشاند، یکی از مهم ترین وسایل در این هنر به شمار می رود. اما چگونه این پوشش درخشان به وجود می آید؟ در واقع، لعاب ترکیبی از مواد معدنی مختلف است که پس از ذوب شدن در دمای بالا، لایه ای شیشه مانند را روی سطح سفال تشکیل می دهد. این پوشش نه تنها جنبه تزئینی دارد، بلکه سفال را در برابر نفوذ آب و رطوبت مقاوم می کند و باعث استحکام بیشتر آن می شود. لعاب ها در بسیاری از رنگ ها و با جلوه های متنوعی مانند مات، براق یا نیمه براق تولید میشوند.
در طول تاریخ، سفالگران با تجربه و خلاقیت خود، فرمول های متنوعی برای ساخت لعاب ابداع کرده اند. آیا می دانستید که برخی از این فرمول ها به عنوان اسرار خانوادگی از نسلی به نسل دیگر منتقل می شدند؟ امروزه، علم مدرن به ما کمک کرده تا درک بهتری از ترکیبات شیمیایی لعاب ها داشته باشیم.
مواد اصلی تشکیل دهنده لعاب شامل سیلیس (به عنوان ماده اصلی شیشه ساز)، آلومینا (برای استحکام و چسبندگی) و مواد ذوب آور (برای کاهش نقطه ذوب) است. همچنین از اکسیدهای فلزی مختلف برای ایجاد رنگ های متنوع در لعاب استفاده می شود. این ترکیب پیچیده و دقیق، هنر و علم را در هم می آمیزد تا محصولی زیبا و کاربردی درست کند. در این مقاله به بررسی کامل و جامع لعاب
آموزشگاه فن آموزان با برگزاری دوره های تخصصی آموزش سفالگری در شعبه تهران میدان انقلاب، شرایط عالی را برای یادگیری صفر تا صد این رشته برای علاقه مندان فراهم کرده است. برنامه آموزشی تدوین شده برای این کلاس شامل پنج ترم بوده و در آن ها به تدریس مقدمات سفالگری، روش کار با چرخ مخصوص سفال گری، برجسته کاری و لعاب کاری و نقاشی روی سفال پرداخته می شود. همچنین پس از دریافت دوره و قبولی در آزمون، میتوانید برای دریافت مدرک فنی حرفه ای اقدام کنید.
عناوین این نوشته:
لعاب سفالگری چیست و چه کاربردی دارد؟
لعاب سفال گری، یک ترکیب شیمیایی متشکل از عناصر معدنی است که در صنعت سرامیک و هنر سفالگری نقش حیاتی ایفا می کند. لعاب که در دمای بین 800 تا 1400 درجه سانتیگراد پخته می شود، از نظر ساختاری شباهت زیادی به شیشه دارد و از ترکیب اکسیدهای مختلف تشکیل شده است.
سیلیس (SiO2) به عنوان جزء اصلی شیشه ساز، آلومینا (Al2O3) برای افزایش مقاومت مکانیکی و شیمیایی، و فلاکس ها یا گدازآور ها مانند اکسیدهای سدیم، پتاسیم و کلسیم برای کاهش نقطه ذوب، اجزای اصلی تشکیل دهنده لعاب هستند. این ترکیب پیچیده، پس از ذوب و سرد شدن به یک لایه محافظ شیشه ای تبدیل می شود که سطح سفال را می پوشاند.
کاربردهای لعاب سفالگری را می توان در دو بعد عملکردی و زیبایی شناختی بررسی کرد. از نظر عملکردی، لعاب با ایجاد یک سطح صاف و غیرقابل نفوذ، ظروف سفالی را در برابر نفوذ مایعات و آلودگی ها محافظت می کند، مقاومت آن ها را افزایش می دهد و امکان شستشوی آسان را فراهم می سازد.
از منظر زیبایی شناختی، لعاب ها با تنوع بی نظیر در رنگ، بافت و جلا، امکانات بسیاری را برای درست کردن آثار هنری در اختیار سفالگران قرار می دهند. با افزودن اکسیدهای فلزی مختلف مانند اکسید مس، کبالت، آهن و کروم بسیاری از رنگ ها را میتوان ایجاد کرد و با تغییر در ترکیب شیمیایی و شرایط پخت، به جلوه های متنوعی از مات تا براق دست یافت. این قابلیت های منحصر به فرد لعاب، آن را به یکی از مهم ترین ابزارهای بیان هنری در این حرفه تبدیل کرده است.
لعاب سفالگری چگونه و از چه ترکیباتی ساخته می شود؟
گروه اول، شیشه سازها (SiO2) و یا سیلیس هستند که 45 تا 65 درصد ترکیب لعاب را تشکیل می دهند و وظیفه اصلی آن ها ایجاد ساختار شیشه ای است.
گروه دوم، پایدارکننده ها یا آلومینا (Al2O3) هستند که از 10 تا 20 درصد ترکیب را شامل می شوند و مسئول استحکام، چسبندگی و مقاومت شیمیایی لعاب هستند.
گروه سوم، گدازآورها یا فلاکس ها هستند که شامل اکسیدهای قلیایی (Na2O, K2O) و قلیایی خاکی (CaO, MgO) می شوند و با کاهش نقطه ذوب سیلیس از حدود 1700 درجه سانتیگراد به محدوده 900 تا 1300 درجه، امکان ذوب شدن لعاب در دماهای پایین تر را فراهم می کنند.
فرآیند ساخت لعاب شامل مراحل پیچیده و دقیقی است که نیاز به دانش تخصصی در زمینه شیمی سرامیک دارد. ابتدا مواد اولیه به صورت پودر با نسبت های دقیق توزین و مخلوط می شوند. سپس این مخلوط با آب و مواد افزودنی مانند کربوکسی متیل سلولز (CMC) یا بنتونیت به عنوان سوسپانسیون کننده و چسب، آسیاب می شود تا دوغابی همگن با اندازه ذرات کمتر از 45 میکرون (مش 325) به دست آید.
برای ایجاد رنگ های مختلف، اکسیدهای رنگی مانند اکسید کبالت (CoO) برای آبی، اکسید مس (CuO) برای سبز و فیروزه ای، اکسید آهن (Fe2O3) برای قرمز و قهوه ای و اکسید کروم (Cr2O3) برای سبز به ترکیب اضافه می شوند.
همچنین برای ایجاد جلوه های خاص مانند کریستالی، متالیک یا مات، از مواد افزودنی ویژه و تکنیک های پخت خاص استفاده می شود. دانسیته و ویسکوزیته دوغاب لعاب باید به دقت کنترل شود تا پوشش یکنواختی روی سطح سفال ایجاد شود.
انواع مختلف لعاب سفالگری
- لعاب سرب
- لعاب قلع
لعاب سرب
لعاب سرب که با فرمول شیمیایی PbO شناخته می شود، یکی از قدیمی ترین و پرکاربردترین انواع لعاب است. این لعاب به دلیل نقطه ذوب پایین (حدود 800-900 درجه سانتیگراد) و قابلیت ایجاد سطح براق و شفاف، محبوبیت زیادی دارد.
اکسید سرب به عنوان گدازآور اصلی عمل می کند و 45-60 درصد ترکیب لعاب را تشکیل می دهد. این نوع لعاب دارای ضریب انبساط حرارتی مناسب و چسبندگی عالی به بدنه سفال است. با این حال، به دلیل سمی بودن ترکیبات سرب، استفاده از آن در ظروف غذاخوری محدود شده و امروزه بیشتر در کاربردهای تزئینی و هنری مورد استفاده قرار می گیرد.
لعاب قلع
لعاب قلع که با اکسید قلع (SnO2) شناخته می شود، نوعی لعاب کدرکننده قوی است که برای ایجاد سطوح سفید و مات استفاده می شود. این لعاب حاوی 5-10 درصد اکسید قلع است که به دلیل ضریب شکست بالا و اندازه ذرات مناسب، قادر به پراکنده کردن نور و ایجاد کدری یکنواخت است.
دمای پخت این لعاب بین 1000-1200 درجه سانتیگراد است و اغلب در ترکیب با سایر اکسیدها مانند سیلیس، آلومینا و اکسیدهای قلیایی استفاده می شود. لعاب قلع به دلیل مقاومت شیمیایی بالا و سطح صاف و یکنواخت، در ساخت ظروف بهداشتی و کاشی های سرامیکی کاربرد زیادی دارد.
لعاب قلیایی
لعاب قلیایی با ایجاد واکنش های شیمیایی در طول فرایند پخت، سطحی مقاوم و براق به سفال می بخشند. لعاب قلیایی علاوه بر زیبایی، قابلیت مقاومت در برابر نفوذ آب و مواد شیمیایی را نیز دارا است که آن را برای استفاده در ظروف و ظروف آشپزخانه بسیار مناسب می سازد.
لعاب نمکی
لعاب نمکی یکی از تکنیک های سنتی و محبوب است که در آن زمان پخت، مقداری نمک به کوره اضافه می شود. این روش باعث می شود که نمک با اکسیدات کاشی واکنش دهد و روی سطح سفال لایه ای براق و درخشان ایجاد میکند. لعاب نمکی به دلیل ظاهر زیبا و خاصی که به آثار می بخشد، مورد توجه بسیاری از هنرمندان قرار گرفته است.
از مزایای لعاب نمکی به مقاومت بالا در برابر سایش و خراش میتوان اشاره کرد که آن را برای استفاده روزمره مناسب می سازد. همچنین، لعاب نمکی با تغییر در میزان و نوع نمک استفاده شده، افکت های متفاوتی ایجاد میکند که هر قطعه سفالی را منحصر به فرد می سازد، اما باید توجه داشت که کنترل دقیق دما و میزان نمک در زمان پخت از اهمیت بالایی برخوردار است تا نتایج مطلوب حاصل شود.
لعاب زرین فام
لعاب زرین فام شامل فلزات گرانبها مانند طلای واقعی یا پوشش های نقرهای و برنزی می شود که در طی فرایند پخت روی سطح سفال می درخشند. نتیجه نهایی، ظاهری لوکس و مجلل به آثار می بخشد که زیبایی و ارزش هنری آنها را به میزان قابل توجهی افزایش میدهد.
استفاده از لعاب زرین فام نیازمند دقت و مهارت بالایی است، زیرا هرگونه اشتباه کوچک در ترکیبات یا دما باعث کاهش کیفیت و دوام لعاب میشود. با این حال، نتیجه نهایی که یک سطح براق و درخشان با رنگ های متنوع طلایی به همراه دارد، ارزش تلاش و زمان صرف شده را دارد. لعاب زرین فام به ویژه در آثار هنری که به عنوان دکوراسیون داخلی یا اشیاء گرانبها مورد استفاده قرار می گیرند، بسیار محبوب است.
لعاب رنگین کمانی
لعاب رنگین کمانی با ارائه بسیاری از رنگ ها، یکی از پرطرفدارترین انواع لعاب ها در سفال گری مدرن است. این لعاب ها به گونه ای طراحی شده اند که در طول فرآیند پخت، رنگ های مختلفی را به نمایش بگذارند و ایجاد افکت های زیبا و دیدنی کنند.
یکی از ویژگی های برجسته این لعاب ها، انعطاف پذیری بالای آنها در ترکیب با رنگ های دیگر است که تنوع و غنای بیشتری به طرح ها اضافه میکند. علاوه بر این، لعاب رنگین کمانی دارای قابلیت گیرندگی بالا است که باعث می شود رنگ ها به خوبی بر روی سطح سفال تثبیت شوند و دوام آثار تضمین شود.
لعاب مات
لعاب مات بدون داشتن درخشش و براقیت معمولی، جلوه ای زیبا و شیک به سطح سفال می بخشند که به خلاقیت و جزئیات دقیق هنرمندان کمک میکند. لعاب مات به دلیل ملایمتی که دارد، به ویژه در طراحی های مینیمال و مدرن بسیار مورد استفاده قرار می گیرد.
همچنین، این نوع لعاب به دلیل سطح نامشخص و مات خود، قابلیت مخفی کردن هرگونه نقص یا نواقص کوچک را دارد، که باعث می شود آثار نهایی ظاهری بی عیب و نقص داشته باشند. استفاده از لعاب مات به تمرکز بیشتر بر روی شکل و فرم سفال کمک میکند و زیبایی های طبیعی مواد را به خوبی به نمایش میگذارد.
لعاب کدر
لعاب کدر از ترکیباتی ساخته می شود که در طی فرآیند پخت، یک لایه مات و کدر بر روی سطح سفال ایجاد می کنند. لعاب کدر به دلیل نمایشی که ارائه می دهد، به ویژه در آثار هنری مدرن و مینیمالی بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
لعاب شفاف یا درخشان
لعاب شفاف یا درخشان با ایجاد سطحی براق و شفاف، رنگ ها و جزئیات زیرین سفال را به وضوح نشان می دهند و جلوه ای زیبا و درخشان به آثار می بخشند. لعاب شفاف به دلیل انعکاس نور بالا، آثار سفالی را به شکلی شبیه به شیشه درخشان می کند که بسیار جذاب و چشم نواز است. این مدل لعاب برای ایجاد آثار هنری با جزئیات دقیق و رنگ های زنده بسیار مناسب است و به ویژه در ظروف تزئینی و ظروف آشپزخانه که نیاز به مقاومت در برابر آب و مواد غذایی دارند، کاربرد فراوانی دارد.
لعاب ترک دار یا ترک نما
لعاب ترک دار یا ترک نما در طی فرآیند پخت به گونه ای طراحی شده است که ترک ها و خطوط نازکی بر روی سطح سفال ایجاد میکنند که به صورت الگوهای هندسی یا خطوط آزاد و هنری ظاهر میشود. لعاب ترک دار به هنرمندان امکان می دهد تا با بازی با الگوها و خطوط، آثار خلاقانه و دیدنی درست کنند که هر قطعه ای را منحصر به فرد می سازد. لعاب های ترک دار به دلیل ظاهر هنری و جذاب خود، بسیار مناسب برای استفاده در آثار تزئینی و نمایشگاهی هستند که نیاز به توجه بیشتر و جلب نظر دارند.
جهت دریافت مشاوره رایگان شماره موبایل خود را وارد کنید. فیلد های "*" اجباری هستند
این نوشته توسط تیم نویسندگان دپارتمان صنایع دستی فن آموزان تهیه شده است. امیدواریم که این مطلب برای شما مفید بوده باشد. اگر به هنرهای اصیل و دستی ایرانی علاقه مند هستید؛ شرکت در دوره های مختلف این دپارتمان مانند آموزش قالی بافی ، سوزن دوزی، آموزش ترمه دوزی ، جاجیم بافی، آموزش حصیر بافی ، آموزش چرم دوزی و … برای شما جذاب و کاربردی میباشد.
